Sớ Tụng Dược Sư Sám Tiền Khiên Giải Bệnh (Phật Tâm Bất Viễn)

4. Chú thích

1. Nghĩ khổn (蟻個): từ khiêm tốn bày tỏ tâm thành khẩn thiết của mình lên đấng trên. Như trong Thiền Lâm Sớ Ngữ Khảo Chứng (禪林疏語考證,CBETA No. 1252) quyển 1 có câu: “Thần công phả trắc, khai chúng sanh phương tiện chi môn, kiệt nghĩ khốn dĩ quy y, kỉ hồng hưu chỉ gia bị (神功叵測、開眾生方便之 門、竭蟻悃以皈依、冀鴻休之加被,thần công khó lường, mở cửa phương tiện cho chúng sanh, tận lòng thành xin quy y, mong ơn trên thẩm gia hộ).” Tác phẩm này có chú thích về từ “nghĩ khốn” như sau: “Đông Dương Nguyên Ngưng Tề Hài Kỷ viết: “Đổng Chiêu chỉ quá giang kiến nghĩ quyền, nhất đoán lô chiêu chi cứu chỉ, hậu hệ ngục, nghĩ lãnh quần nghỉ huyệt ngục, Chiêu chỉ toại đắc miễn’ (東 陽元凝齊諧記曰、董昭之過江見蟻圖、一短蘆昭之救之、後繫獄、蟻領群 蟻穴獄、昭之遂得免, tác phẩm Tề Hài Ký của Đông Dương Nguyên Ngưng ghi rằng: ‘Khi Đồng Chiêu (156-236) qua sông thì gặp tổ kiến, ông dùng nhành lau vớt lên cứu tổ kiến; về sau ông bị giam vào ngục thất, kiến thống lãnh cả đàn đào huyệt vào ngục, nhờ đó Đổng Chiêu được thoát nạn”).” Như vậy, nghĩ khốn ở đây có nghĩa là tấm lòng chân thành, khẩn thiết của đàn kiến, cho dù là con vật nhỏ như kiến đi nữa cũng tận lực báo ơn cứu mạng.
2. Tiền khiên (前愆): tội lỗi, sai lầm trước đây, hay đời trước. Như trong Lục Tổ Đại Sư Pháp Bảo Đàn Kinh (六祖大師法寶壇經, Taishō No. 2008), phẩm Sám Hối thứ 6 có đoạn giải thích về ý nghĩa sám hối rằng: “Sám giả, sám kỳ tiền khiên, tùng tiền sở hữu ác nghiệp, ngu mê, kiêu cuống, tật đổ đẳng tội, tất giai tận sám, vĩnh bất phục khởi, thị danh vi sám (懺者、懺其前愆、從前所有惡業、愚迷、憍 誑、嫉妒等罪、悉皆盡懺、永不復起、是名為懺, Sám nghĩa là ăn năn những tội lỗi trước đây, từ trước đến nay các tội ác nghiệp, ngu mê, kiêu ngạo, ganh tỵ, v.v…, thảy đều sám hối, mãi không phạm lại, đó nghĩa là sám).” Hay trong Ngụy Thư (魏書) quyển 100 có câu: “Nhược thiên tử thứ kỳ tiền khiên, cần đương phụng chiếu (若天子恕其前愆、謹當奉詔, nếu thiên từ tha thứ tội trước, thì kính cẩn vâng chiếu).” Ngoài ra, trong Thiền Tông Quyết Nghi Tập (禪宗決疑 集, Taishō No. 2021) cũng có câu: “Ngũ thể đầu địa nhiên chỉ nhiên hương, phát lộ tiền khiên cầu ai sám hối(五體投地然指然香、發露前愆求哀懺悔,năm vóc gieo xuống đất đốt tay đốt hương, phơi bày tội trước cầu xin sám hối).”
3. Phế kim (肺金): theo quan niệm của Y Học Trung Quốc cổ đại, Ngũ Tạng (五臟) của con người ứng với Ngũ Hành (五行); như Phế (肺, phối) ứng với Kim (金), Tâm (心, tim) với Hỏa (火), Can (肝, gan) với Mộc (木), Thận (腎, thận) với (水) và Tỳ (脾, lá lách) với Thổ (土). Như trong Y Đạo Hoàn Nguyên (醫道還元), tác phẩm y học của Đạo Giáo, có câu: “Kim chung giả, phế thị dã; phế thuộc kim, kỳ hình chỉ huyền ư nội, hữu như chung, cố viết kim chung(金鐘者,肺是也。肺 屬金,其形之懸於內,有如鐘,故曰金鐘, chuông vàng là lá phổi; phổi thuộc về kim, hình của nó treo bên trong, giống như chuông, nên gọi là chuông vàng).” Ngũ Tạng có mối quan hệ tương sanh và tương khắc lẫn nhau. Về tương sanh, gan sanh tim, tim sanh lá lách, lá lách sanh phối, phổi sanh thận, thận sanh gan. Về tương khắc, gan khắc lá lách, lá lách khắc thận, thận khắc tim, tim khắc phổi, phổi khắc gan.
4. Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức Kinh (s: Bhaişa jyaguruvaidūryaprabhāsapūryapranidhāna,藥師瑠璃光如來本願功德經):1 quyển, được thâu lục vào Taisho Vol. 48, No. 450, do Đại Đường Tam Tạng Pháp Sư Huyền Trang (大唐三藏法師玄奘,602-664) dịch, gọi tắt là Dược Sư Như Lai Bổn Nguyện Công Đức Kinh (藥師如來本願功德經), Dược Sư Bổn Nguyện Công Đức Kinh (藥師本願功德經), Dược Sư Kinh (藥師經). Bản Hán dịch của kinh này có 5 loại: (1) bản do Bạch Thi Lê Mật Đa La (帛尸梨多羅) nhà Đông Tấn dịch (317-322); (2) bản do Huệ Giản (慧簡) nhà Lưu Tống dịch (457); (3) bản do Đạt Ma Cấp Đa (達磨笈多) nhà Tùy dịch (615); (4) bản do Huyền Trang nhà Đường dịch (650); và (5) bản do Nghĩa Tịnh (義淨,635-713) nhà Đường dịch (707). Ba bản đầu cường điệu về công đức của Phật Dược Sư, được gọi là Dược Sư Tùy Nguyện Kinh (藥師隨願經). Bản của Nghĩa Tịnh dịch là Dược Sư Lưu Ly Quang Thất Phật Bổn Nguyện Công Đức Kinh (藥師琉璃光七佛本願功德 經, Taishō No. 451), hay Thất Phật Dược Sư Kinh (七佛藥師經), nói rõ về bản nguyện cũng như Đà La Ni (陀羅尼) của 7 vị Phật. Bản do Huyền Trang dịch là thông hành nhất, có đủ tính chất Mật Giáo, với đặc tính thuyết về tư tưởng lợi ích hiện thế và vãng sanh Tịnh Độ. Bản dịch Kinh Dược Sư bằng tiếng Tây Tạng có 2 loại, trong đó có bản tương đương với bản hiện hành là Bcom-ldam hdás sman-gyi bla vaidūryahi hod-kyi snon-gyi smon-lam-gyi khyad-par rgyas-pa. Bản tương đương với bản của Nghĩa Tịnh dịch là De-bshin-gśegs-pa bdun-gyi snon- gyi smon-lam-gyi khya-par rgyas-pa. Bản chú sớ về kinh này có Dược Sư Bồn Nguyện Công Đức Nghĩa Sớ (藥師本願功德義疏) 3 quyển của Thật Quán (實 觀), cũng như Dược Sư Bổn Nguyện Công Đức Kinh Sớ (藥師本願功德經疏) của Khuy Cơ (窺基,632-682), Tĩnh Mại (靖邁), Thần Thái (神泰), Độn Luân (通倫), Cảnh Hưng (憬興), v.v…, mỗi vị viết 1 quyển; cọng thêm Dược Sư Bồn Nguyện Kinh Cổ Tích (藥師本願古迹)2 quyển của Thái Hiền (太賢).
5. Thập Nhị Dược Xoa Đại Tướng (十二藥叉大將): 12 vị Dược Xoa Đại Tướng, còn gọi là Dược Sư Thập Nhị Thần Tướng (藥師十二神將), Thập Nhị Thần Vương (十二神王), Thập Nhị Thần Tướng (十二神將), là quyến thuộc của đức Phật Dược Sư, những vị phát nguyện hộ trì người nào trì tụng Dược Sư Kinh. Đôi khi họ cũng được xem như là phân thân của Phật Dược Sư. Như trong Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức Kinh (藥師瑠璃光如來本願功 德經) có nêu rõ tên của 12 vị Đại Tướng này, gồm: (1) Cung Tỳ La (s: Kumbhīra, 宮毘羅), còn gọi là Kim Tỳ La (金毘羅), ý dịch là Cực Úy (極畏); thân màu vàng, tay cầm cây chày báu, thuộc chi Hợi, lấy Bồ Tát Di Lặc (s: Maitreya, p: Metteyya, 彌勒) làm bản địa. (2) Phạt Chiết La (s: Vajra, 伐折羅), còn gọi là Bạt Chiết La (跋折羅), Hòa Ki La (和普羅), ý dịch là Kim Cang (金剛), thân màu trắng, tay cầm kiếm báu, chỉ Tuất, lấy Bồ Tát Đại Thế Chí (s: Mahāsthāmaprāpta, 大勢至) làm bản địa. (3) Mê Xí La (s: Mihira, 迷企羅), còn gọi là Di Khư La ( 佉羅), ý dịch là Chấp Nghiêm (執嚴), thân màu vàng, tay cầm cây gậy báu hay Độc Cô (獨鈷), chỉ Dậu, lấy Phật A Di Đà (s: Amitabha; 阿彌陀佛) làm bản địa. (4) An Đề La (s: Andira, 安底羅), còn gọi là Át Nễ La (類個羅), An Nại La (安 捺羅), An Đà La (安陀羅); ý dịch là Chấp Tỉnh (執星), thân màu xanh, tay cầm chùy báu hay hạt châu báu, chỉ Thân, lấy Bồ Tát Quan Thế Âm (s: Avalokiteśvara, 觀世音) làm bản địa. (5) Ngạch Nễ La (s: Anila, 額爾羅), còn gọi là Mạt Nhĩ La (末爾羅), Ma Ni La (摩尼羅), ý dịch là Chấp Phong (執風), thân màu hồng, tay cầm cây xoa báu hay cái nó, chỉ Mùi, lấy Bồ Tát Ma Lợi Chi (摩利支) làm bản địa. (6) San Đế La (s: Śandila, 珊底羅), còn gọi là Ta Nễ La (娑個羅), Tố Lam La (素藍羅); ý dịch là Cư Xứ (居處); thân màu khói lam, tay cầm bảo kiếm hay vỏ sò; chỉ Ngọ, lấy Bồ Tát Hư Không Tạng (s: Ākāśagarbha,虚空藏) làm bản địa. (7) Nhân Đạt La (s: Indra, 因達羅), còn gọi là Nhân Đà La (因陀羅); ý dịch là Chấp Lực (執力), thân màu hồng, tay cầm côn báu hay cái mâu, chi Tỵ, lấy Bồ Tát Địa Tạng (s: Ksitigarbha, 地藏) làm bản địa. (8) Ba Di La (s: Pajra, 波夷 羅), còn gọi là Bà Da La (婆耶羅); ý dịch là Chấp Âm (執飲); thân màu hồng, tay cầm chùy báu hay cung tên, chỉ Thìn, lấy Bồ Tát Văn Thù (s: Manjuśrī, 文殊) làm bản địa. (9) Ma Hồ La (s: Mahoraga,摩虎羅), còn gọi là Bạc Hô La (薄呼 羅), Ma Hưu La (摩休羅); ý dịch là Chấp Ngôn (執言); thân màu trắng, tay cầm búa báu, chỉ Mão; lấy Phật Dược Sư (s: Bhaisajyaguru, 藥師) làm bản địa. (10) Chơn Đạt La (s: Kinnara, 眞達羅), còn gọi là Chơn Trì La (眞持羅); ý dịch là Chấp Tưởng (執想); thân màu vàng, tay cầm cây Quyên Sách (羅索) hay gậy báu, chỉ Dần; lấy Bồ Tát Phổ Hiền (s: Samantabhadra, 普賢) làm bản địa. (11) Chiêu Đỗ La (s: Catura, 招杜羅), còn gọi là Chiêu Độ La(招度羅), Châu Đỗ La (朱 杜羅), Chiếu Đầu La (照頭羅); ý dịch là Chấp Động (執動); thân màu xanh, tay cầm chùy báu; chỉ Sửu, lấy Bồ Tát Kim Cang Thù (金剛手) làm bản địa. (12) Tỳ Yết La (s: Vikarāla, 毘羯羅), còn gọi là Tỳ Già La (毘伽羅); ý dịch là Viên Tác (圓作), thân màu hồng; tay cầm vòng tròn báu; chỉ Tý, lấy Phật Thích Ca Mâu Ni (s: Śākyamuni, p: Sakyamuni, 釋迦牟尼) làm bản địa. Cho nên, 12 vị Thần Tướng này cũng là tên gọi của Kinh Dược Sư như trong Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức Kinh cho biết rằng: “Thủ pháp môn danh thuyết Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức, diệc danh thuyết Thập Nhị Thần Tướng Nhiêu Ích Hữu Tình Kết Nguyện Thần Chủ, diệc danh Bạt Trừ Nhất Thiết Nghiệp Chướng (此法門名說藥師琉璃光如來本願功德、亦名說十 二神將饒益有情結願神咒、亦名拔除一切業障, pháp môn này có tên là Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai Bổn Nguyện Công Đức, cũng gọi là Thập Nhị Thần Tưởng Nhiêu Ích Hữu Tình Kết Nguyện Thần Chú, cũng gọi là Bạt Trừ Nhất Thiết Nghiệp Chướng).”
6. Tịnh Cảnh (淨境): cảnh giới thanh tịnh, tên gọi khác của Tịnh Độ. Như trong bài thơ Phụng Hòa Cửu Nguyệt Cửu Nhật Đăng Từ Ân Tự Phủ Đồ Ứng Chế (奉和 九月九日登慈恩寺浮圖應制) của Phàn Thầm (樊忱) nhà Đường có câu: “Tình cảnh Trùng Dương Tiết, tiên du vạn thừa lại, sáp du đăng Thứu Lãnh, bả cúc tọa Phùng Đài, Thập Địa tường vân hợp, tam thiên thoại cảnh khai, thu phong từ cánh viễn, thiết biện lạc khang tai (淨境重陽節、仙遊萬乘來、插萸登鷲嶺、 把菊坐蜂臺、十地祥雲合、三天瑞景開、秋風詞更遠,竊抃樂康哉, Cảnh tịnh Trùng Dương Tiết, tiên ngự vạn xe bay, thù du lên Đỉnh Thứu, mang cúc ngắm Phùng Đài, Mười Địa mây lành khai, gió thu về xa tít, vui mừng khôn xiết thay).” Hay như trong Mộng Du Tập (夢遊集) quyền 33 của Hám Sơn Đức Thanh (憨山德清,1546-1623) nhà Thanh có câu: “Thổ bốn vô tịnh uế, tịnh uế tùng tâm biến, tâm cấu nhược tiêu trừ, tịnh cảnh ứng tâm hiện (土本無淨穢、淨穢從心 變、心垢若消除、淨境應心現,đất vốn không sạch bẩn, sạch bẩn từ tâm biến, tâm bẩn nếu tiêu trừ, cảnh tịnh theo tâm hiện).” Trong Kim Cang Bát Nhã Kinh Tập Nghiệm Ký (金剛般若經集驗記,CBETA No. 1629) cũng có đoạn: “Công tự ngôn hữu hóa nhân lai nghênh, đương trú Tây Phương Tịnh Cảnh, nhân dữ thân thích quyết biệt, ngôn ngật nhi chung (公自言有化人來迎、當往西方淨境、因 與親戚訣別、言訖而終, ông tự bảo rằng có người hiện đến rước đi, sẽ về cõi Tịnh Cảnh ở phương Tây, nhân đó chia tay bà con thân thích, nói xong rồi đi).”