Tinh cần giúp ta hành động đúng, tỉnh thức giúp ta thấy rõ, học chân lý giúp ta hiểu sâu, và Niết Bàn giúp ta an trụ trong bình yên tuyệt đối…
Trong Kinh Phước Đức, Đức Phật dạy rằng:
“Sống tinh cần, tỉnh thức
Học chân lý nhiệm mầu
Thực chứng được Niết Bàn
Là phước đức lớn nhất”
(Thiền sư Thích Nhất Hạnh dịch)
Theo đó, Đức Phật không dạy ta tìm phước nơi bên ngoài, mà chỉ về bên trong – nơi mỗi hơi thở, mỗi phút giây tỉnh thức là một hạt giống của phước lành.
“Sống tinh cần” nghĩa là sống có nỗ lực, chuyên cần trong mọi việc thiện. Tinh cần không chỉ là làm nhiều, mà là làm với tâm chân thành và chánh niệm. Người tinh cần không để thời gian trôi qua vô ích, không để tâm rong ruổi theo vọng tưởng. Mỗi hành động, mỗi lời nói, mỗi ý nghĩ đều hướng đến điều thiện. Giống như người nông dân cày xới ruộng đất, chăm bón từng ngày, người tinh cần gieo trồng phước đức trong từng việc nhỏ.
Tinh cần là sức mạnh đưa ta qua lười biếng, qua buông lung, qua những cơn lười mỏi của thân và tâm. Đức Phật dạy, người tu không sợ nghèo, không sợ khó, chỉ sợ buông xuôi. Bởi buông xuôi là mất phương hướng, mất sự tỉnh giác. Khi ta tinh cần, ta sống có chủ đích; khi ta buông lung, cuộc đời trở thành dòng trôi vô định.
“Tỉnh thức” là yếu tố thứ hai, là ánh sáng soi đường cho tinh cần. Tinh cần mà thiếu tỉnh thức thì dễ rơi vào cố chấp, cực đoan. Tỉnh thức là biết mình đang làm gì, đang nghĩ gì, đang cảm nhận gì trong từng giây phút. Khi tỉnh thức, ta không bị cuốn vào dòng cảm xúc, không phản ứng vội vàng, không nói lời gây tổn thương. Tỉnh thức là trái tim của đạo Phật, là nền tảng của mọi phước lành.
Một người tỉnh thức sẽ biết dừng lại trước khi giận, biết mỉm cười thay vì phán xét, biết lắng nghe thay vì tranh cãi. Khi tâm sáng, hành động cũng sáng. Khi tâm mê, lời nói và việc làm trở nên tối tăm. Tỉnh thức giúp ta tự cứu mình trước khi khổ đau hình thành.
“Học chân lý nhiệm mầu” là bước đi tiếp theo trên con đường tỉnh thức. Học không chỉ là đọc kinh, nghe pháp, mà là chiêm nghiệm, quán chiếu để thấy ra sự thật của đời sống. Chân lý mà Đức Phật chỉ dạy không ở đâu xa, mà ngay trong vô thường, khổ, vô ngã của từng sát-na. Học để hiểu rằng tất cả pháp đều sinh diệt, không có gì cố định; hiểu để buông bớt chấp trước, để lòng nhẹ như mây.
Khi học chân lý, ta bớt oán trách và biết ơn nhiều hơn. Ta hiểu rằng người làm ta tổn thương cũng chỉ là nạn nhân của vô minh, rằng niềm vui hay nỗi buồn đều do tâm ta tạo. Khi ấy, trí tuệ sinh khởi, và ta thấy đời không còn đáng sợ.
“Thực chứng được Niết Bàn” là đích đến cuối cùng – nơi không còn tham, sân, si chi phối. Niết Bàn không phải là nơi chốn xa xôi, mà là trạng thái tâm vắng bóng phiền não. Khi không còn giận, không còn oán, khi tâm an trú trong hiện tại, đó chính là Niết Bàn. Người sống trong Niết Bàn giữa đời thường là người không còn bị ngoại cảnh khuấy động, dù ở giữa ồn ào vẫn an nhiên, giữa biến động vẫn vững chãi.
Bốn câu kệ là bốn tầng nấc đi lên của đời tu và cũng là kim chỉ nam cho bất kỳ ai muốn sống hạnh phúc. Tinh cần giúp ta hành động đúng, tỉnh thức giúp ta thấy rõ, học chân lý giúp ta hiểu sâu, và Niết Bàn giúp ta an trụ trong bình yên tuyệt đối.
Sống giữa đời, ai cũng mong cầu phước báu, nhưng phước báu lớn nhất không nằm ở của cải, danh vọng, hay quyền lực. Phước báu lớn nhất chính là khi ta có thể sống tinh cần, tỉnh thức, hiểu chân lý và cảm nhận Niết Bàn trong từng hơi thở. Khi ấy, dù đời có thay đổi ra sao, ta vẫn an trú trong hạnh phúc chân thật – thứ hạnh phúc mà không một cơn gió vô thường nào có thể cuốn đi.
Thích Pháp Niệm
