Điệp Cúng Triêu Điện IV (Tư Minh Siêu Độ)

4. Chú thích

1. Tịnh Vức, Tịnh Vực (淨域): tên gọi khác của Tịnh Độ (淨土), là quốc độ thanh tịnh nơi chư Phật cũng như Bồ Tát thường cư trú. Như trong bài Du Tung Sơn Thiếu Lâm Tự (游嵩山少林寺) của Đường Thuận Chi (唐順之, 1507-1560) nhà Minh có câu: “Tịnh Vức long nham thượng, hương đài Thứu Lãnh biên (淨域龍岩上、香臺鷲嶺邊, Tịnh Vức trên đỉnh núi, đài hương Non Thứu bên).” Hay trong Truyện Ẩn Dật (隱逸傳) quyển Hạ, phần Dữu Sân (庾詵), của Nam Sử (南史) có câu: “Thượng Hạnh Tiên Sinh dĩ sanh Di Đà Tịnh Vức hỉ (上行先生已生彌陀淨域矣, Tiên Sinh Thượng Hạnh đã vãng sanh về cõi Tịnh Độ của Phật Di Đà rồi).” Lại trong Liên Tu Khởi Tín Lục (蓮修起信錄, 卍 Tục Tạng Kinh Vol. 62, No. 1204) quyển 3 cũng có câu: “Khí khước huyễn thân quy tự tánh, tiêu dao Tịnh Vức hưởng an toàn (棄卻幻身歸自性、逍遙淨域享安全, bỏ hết huyễn thân về tự tánh, thong dong Tịnh Vức hưởng an toàn).”
2. Trần lao (塵勞): tên gọi khác của phiền não, tức phiền não của Ngũ Dục (五欲, gồm sắc dục, thanh dục, hương dục, vị dục và xúc dục) và Lục Trần (六塵, gồm sắc, thanh, hương, vị, xúc và pháp). Như trong Ảnh Hưởng Tập (影響集, 卍 Tục Tạng Kinh Vol. 62, No. 1209) có đoạn: “Nhất cú Di Đà tuệ nguyệt lâm, Như Lai hộ niệm thiện căn thâm, kính đăng bất thối xu An Dưỡng, cấu tập trần lao tổng bất xâm, nhất cú Di Đà tín khả trân, kim dung Phật ảnh hiện ngô tâm, thử sanh mỗi yếm Ta Bà khổ, diêu tưởng hoa trì bảo thọ lâm (一句彌陀慧月臨、如來護念善根深、徑登不退趨安養、垢習塵勞總不侵、一句彌陀信可珍、金容佛影現吾心、此生每厭娑婆苦、遙想花池寶樹林, một câu Di Đà trời tuệ quang, Như Lai hộ niệm căn lành sâu, đường đi chẳng thối về An Dưỡng, dơ bẩn bụi trần thảy không xâm, một câu Di Đà tin tận cùng, thân vàng bóng Phật hiện trong tâm, đời nầy thường chán Ta Bà khổ, xa nhớ hồ sen cây báu rừng).” Hay như trong bài Thỉnh Phật Văn (請佛文) của Cao Phong Long Tuyền Viện Nhân Sư Tập Hiền Ngữ Lục (高峰龍泉院因師集賢語錄, 卍 Tục Tạng Kinh Vol. 65, No. 1277) quyển 3 cũng có câu: “Bát vạn trần lao câu nhất tảo, bách thiên công đức hiện Tam Thừa, như Cam Lồ nhi ốc tâm, tợ Đề Hồ nhi quán đảnh (八萬塵勞俱一掃、百千功德現三乘、如甘露而沃心、似醍醐而灌頂, tám vạn trần lao đều quét sạch, trăm ngàn công đức hiện Ba Thừa, như Cam Lồ rót vào tâm, tợ Đề Hồ rưới đỉnh đầu).”
3. Nhất sanh (一生): có hai nghĩa chính. (1) Một đời, một lần chuyển sanh. Nhất sanh có nghĩa là cái hoặc vô minh của vị Bồ Tát Đẳng Giác vẫn chưa dứt hết, mà vẫn còn một lần biến dịch sanh tử; khi qua hết đời này rồi, thì lên phẩm vị quả Phật Diệu Giác; cho nên vị Bồ Tát Đẳng Giác được gọi là Nhất Sanh Bổ Xứ (s: eka-jāti-pratibaddha, 一生補處, nghĩa là luân hồi cuối cùng). (2) Chỉ cho việc Thiện Tài Đồng Tử (s: Sudhana-śreṣṭhi-dāraka, 善財童子) tròn thành quả vị Phật chỉ trong một đời. Như trong Hoa Nghiêm Kinh Hợp Luận Giản Yếu (華嚴經合論簡要, 卍 Tục Tạng Kinh Vol. 4, No. 225) quyển 4 có đoạn: “Nhược tín giải vô tác ác nghiệp giả, nhất sanh thành Phật, như Thiện Tài thị dã (若信解無作惡業者、一生成佛、如善財是也, nếu tin hiểu không tạo nghiệp ác, một đời thành Phật, như chính Thiện Tài vậy).”
4. Thọ ký, thụ ký (s: vyākaraṇa, p: veyyākaraṇa, 授記、受記): âm dịch là Tỳ Da Khư Lê Na (毘耶佉梨那), Tệ Ca Lan Đà (弊迦蘭陀), Hòa Già La Na (和伽羅那), Hòa La Na (和羅那); còn gọi là thọ quyết (授決、受決), thọ biệt (受莂), ký biệt (記莂、記別), ký thuyết (記說), ký (記); là 1 trong 12 bộ kinh, 9 bộ kinh; ý nghĩa là phân biệt, phân tích, phát triển. Tức chỉ phân tích giáo thuyết, hoặc lấy phương thức vấn đáp mà giải thích giáo lý; từ đó chuyển sang ý nghĩa chỉ cho nơi thác sanh về của người đệ tử chứng đắc sau khi qua đời, và cũng được dùng để chỉ cho lời tiên đoán trước về sự chứng quả và danh hiệu thành Phật trong đời tương lai. Như trong Xà Ni Sa Kinh (闍尼沙經) của Trường A Hàm Kinh (長阿含經, Taishō Vol. 1, No. 1) quyển 5, đức Phật thọ ký cho đại thần Già Già La (p: Kakkata, 伽伽羅) sau khi hết mạng sẽ sanh lên cõi Trời, còn lại hơn 50 người sẽ chứng quả Tư Đà Hàm (s: sakṛd-āgāmin, p: sakad-āgāmin, 斯陀含), 500 người chứng quả Tu Đà Hoàn (s: srota-āpanna, p: sotāpanna, 須陀洹). Thọ ký chủ yếu chỉ cho ý chứng ngôn vào thời tương lai sẽ thành Phật, nổi tiếng nhất là trường hợp vào thời quá khứ đức Thích Ca đã từng được Phật Nhiên Đăng (s: Dīpaṃkara, 燃燈) thọ ký. Hay như trường hợp Di Lặc (s: Maitreya, p: Metteyya, 彌勒) từng được đức Phật Thích Ca thọ ký. Kinh A Hàm có đề cập đến sự việc này. Cho đến kinh điển Đại Thừa, thuyết thọ ký thành Phật lại rất phổ biến, như Vô Lượng Thọ Kinh (佛說無量壽經, Taishō Vol. 12, No. 360) ghi rõ rằng Tỳ Kheo Pháp Tạng (s: Dharmākara, 法藏) từng được Thế Tự Tại Vương Phật (世自在王佛) thọ ký, mà thành A Di Đà Phật. Diệu Pháp Liên Hoa Kinh (妙法蓮華經, Taishō Vol. 9, No. 262) quyển 2 ghi rằng nhóm Xá Lợi Phất (s: Śāriputra, p: Sāriputta, 舍利弗) được thọ ký chứng quả Thanh Văn (s: śrāvaka, p: sāvaka, 聲聞). Hay trong quyển 4 của kinh này cũng có ghi lại việc đức Phật thọ ký cho ác nhân Đề Bà Đạt Đa (s, p: Devadatta, 提婆達多) cùng với người nữ vốn thường được xem là không thể thành Phật, đều được thành Phật. Có nhiều loại thọ ký khác nhau, Đại Thừa Trang Nghiêm Kinh Luận (大乘莊嚴經論, Taishō Vol. 31, No. 1604) quyển 12 đề cập đến việc thọ ký khác nhau về người và thời gian: (1) Thọ ký sai biệt về người, nếu nói về thời gian trước sau phát bồ đề tâm, có 2 trường hợp thọ ký khi chưa phát tâm và thọ ký khi đã phát tâm; nếu nói về người thọ ký có mặt hiện tiền hay không trước người được thọ ký, cũng có 2 trường hợp là thọ ký hiện tiền và thọ ký không hiện tiền. (2) Thọ ký sai biệt về thời gian. Nếu theo thời gian thành Phật nhất định hay không nhất định mà nói, có thể chia thành thọ ký có số lượng thời gian và thọ ký vô số thời gian. Lại theo Đại Tỳ Lô Giá Na Thành Phật Thần Biến Gia Trì Kinh (大毘盧遮那成佛神變加持經, Taishō Vol. 18, No. 848, gọi tắt là Đại Nhật Kinh [大日經]) quyển 1, thọ ký quả vị Phật hoàn thành chính là hoàn toàn thọ ký, được gọi là Vô Dư Ký (無餘記); còn thọ ký tương lai có thể diệt hết các chướng ngại, là thọ ký không hoàn toàn, gọi là Hữu Dư Ký (有餘記). Phật Thuyết Thủ Lăng Nghiêm Tam Muội Kinh (佛說首楞嚴三昧經, Taishō Vol. 15, No. 642) quyển Hạ nêu ra 4 loại thọ ký, gồm (1) chưa phát tâm mà được thọ ký, (2) phát tâm liền được thọ ký, (3) bí mật thọ ký, (4) thọ ký trước mặt. Phật Thuyết Bảo Vũ Kinh (佛說寶雨經, Taishō Vol. 16, No. 660) quyển 6 thì nêu ra 3 loại là (1) thọ ký trước mặt, (2) thọ ký không trước mặt, (3) bí mật thọ ký, v.v. Đại Trí Độ Luận (大智度論, Taishō Vol. 25, No. 1509) quyển 76 thì nêu ra 2 loại thọ ký trước mặt và không trước mặt. Cựu Hoa Nghiêm Kinh (舊華嚴經) quyển 39, phẩm Ly Thế Gian (離世間品), có đề cập đến 10 loại thọ ký; quyển 37 của kinh này cũng nêu rõ 10 loại pháp Tự Biết Thọ Ký (自知授記). Bắc Bản Đại Bát Niết Bàn Kinh (北本大般涅槃經) quyển 10, phẩm Như Lai Tánh (如來性品), có hai loại tốc ký (速記, thọ ký nhanh) và viễn ký (遠記, thọ ký lâu dài). Tốc ký là phát nguyện nhanh chóng, nên phải thọ ký nhanh; còn viễn ký là dùng cho người hộ trì chánh pháp, nên thọ ký lâu dài. Trong Pháp Hoa Nghĩa Sớ (法華義疏, Taishō Vol. 34, No. 1721) quyển 8 có nêu 2 loại khác là thông ký (通記) và biệt ký (別記). Về điều kiện thọ ký, Đại Thừa Trang Nghiêm Kinh Luận (大乘莊嚴經論, Taishō Vol. 31, No. 1604) quyển 12 có đề cập đến 6 hạng mục là tên quốc độ, tên Phật, thời tiết, tên kiếp, quyến thuộc, thời gian chánh pháp tồn tại; tuy nhiên, các kinh giải thích về điều kiện này thì bất đồng. Về hình thức thọ ký, thông thường trước hết đức Phật hiện mĩm cười, nơi khuôn mặt phóng ra hào quang chiếu khắp 10 phương, kế đến vị đệ tử lớn mới thưa hỏi về nguyên nhân vì sao mĩm cười. Liên quan đến vì sao mà thọ ký, Kim Quang Minh Tối Thắng Vương Kinh Sớ (金光明最勝王經疏, Taishō Vol. 39, No. 1788) quyển 6 có nêu ra 3 nguyên do: (1) vị Bồ Tát nhờ tu nhiều công đức, chứng được pháp tánh, nên thọ ký; (2) vị Bồ Tát nhỏ với giai vị tu chứng vẫn còn cạn, chủng tánh thành Phật của vị này vẫn chưa quyết định, có khi lại sanh nghi ngờ, cho nên để xóa bỏ nghi ngờ ấy, để là cho đạo tâm vị ấy kiên cố, bèn thọ ký cho họ; (3) thọ ký để khiến cho người vui mừng với quả vị Phật khi thấy thọ ký như thế này, và vui mừng biết rằng tương lai mình cũng sẽ được thành Phật. Đặc biệt, trong Ngũ Phật Đảnh Tam Muội Đà La Ni Kinh (五佛頂三昧陀羅尼經, Taishō Vol. 19, No. 952) quyển 3 có đề cập đến ấn chú thọ ký.