Thư Viện Phật Quang xin giới thiệu đến quý độc giả một nghi thức đặc biệt trong phong tục tang lễ truyền thống của người Việt: Lễ Tế Đồ Trung. Đây là một phần quan trọng trong Thọ Mai Gia Lễ – bộ sách cổ nổi tiếng về gia lễ Việt Nam, được lưu truyền từ thế kỷ 18.
Lễ Tế Đồ Trung không chỉ là một nghi thức mang tính lễ nghi, mà còn là biểu tượng của lòng hiếu thảo, sự kết nối âm dương và triết lý nhân văn sâu sắc của cha ông. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ Lễ Tế Đồ Trung là gì, thực hiện như thế nào, bắt nguồn từ đâu và tại sao người xưa coi trọng nghi thức này đến vậy.
Lễ Tế Đồ Trung là gì?
Lễ Tế Đồ Trung (cúng đồ trung gian) là nghi thức cúng tại ngã ba hoặc ngã tư đường khi đưa quan tài đi an táng. Người chủ tang (thường là con trai trưởng) dừng lại, bày lễ vật và khấn vái để tiễn biệt linh hồn người đã mất trước khi sang “đường âm”.
Lễ vật thường gồm gạo nếp sạch, ba đồng tiền mài sáng, vàng mã, trầu cau, muối, hoặc một số vật phẩm khác gọi là “đồ trung” – tức là “vật trung gian” để người mất dùng trên hành trình sang thế giới bên kia.
Thời điểm và cách thực hiện
Lễ được thực hiện trong lúc đưa tang, tại ngã ba hoặc ngã tư đường – nơi được xem là ranh giới giữa dương gian và âm giới.
Trình tự cơ bản trong Thọ Mai Gia Lễ:
-
Đoàn tang dừng lại.
-
Trải chiếu hoặc tấm vải sạch.
-
Đặt túi gạo, tiền, vàng mã hoặc vật phẩm trung.
-
Thắp hương và khấn nguyện.
-
Chủ tang cúi lạy hoặc quỳ lạy, tiễn biệt người mất.
-
Sau khi cúng xong, đoàn tiếp tục di quan mà không ngoảnh lại.
Ngày nay, một số nơi không cúng giữa đường nhưng đặt túi đồ trung vào quan tài, vẫn giữ nguyên ý nghĩa truyền thống.
Nguồn gốc của Lễ Tế Đồ Trung
Nghi thức này có nguồn gốc sâu xa từ Gia Lễ Chu Công (Trung Quốc cổ đại) – hệ thống lễ nghi Nho giáo thế kỷ 11 TCN. Khi du nhập vào Việt Nam, đến thế kỷ 18, cụ Hồ Sỹ Tân đã biên soạn Thọ Mai Gia Lễ, Việt hóa nghi thức này để phù hợp với văn hóa và tín ngưỡng dân gian.
Lễ Tế Đồ Trung kết hợp cả Nho giáo (hiếu đạo), Phật giáo (luân hồi, siêu thoát) và tín ngưỡng thờ thần linh, thổ địa, cô hồn của người Việt. Từ thời Lê – Nguyễn, nghi thức này trở thành một phần không thể thiếu trong các đám tang truyền thống.
Ý nghĩa sâu sắc của Lễ Tế Đồ Trung
Tiễn biệt linh hồn trọn vẹn
Nghi thức giống như lời tạm biệt cuối cùng của người sống dành cho người đã khuất, thể hiện sự thương nhớ và trân trọng.
Giúp linh hồn an toàn sang cõi âm
Người xưa tin rằng linh hồn phải đi qua nhiều cửa ải, cần “lộ phí” để khỏi bị quỷ giữ đường hoặc cô hồn quấy nhiễu.
Thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu
Không chỉ chăm sóc khi còn sống, con cháu còn lo cho cha mẹ trên con đường sang thế giới bên kia.
Tránh trùng tang và tà khí
Ngã ba là nơi “âm khí tụ hội”, dễ gặp cô hồn. Cúng tại đây giúp tránh xui xẻo, bảo vệ gia đình.
Kết nối âm dương, giữ trật tự lễ nghi
Người Việt coi trọng sự hài hòa giữa người sống và người chết. Lễ Tế Đồ Trung là cách duy trì sự cân bằng đó.
Giữ gìn truyền thống và bản sắc dân tộc
Nghi thức chứa đựng triết lý nhân sinh sâu sắc, phản ánh tâm hồn nhân hậu và đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của người Việt.
Điển tích và giai thoại liên quan
Trong Kinh Thi:
“Tế vật tam đồng, an hồn trung lộ” – Cúng ba đồng tiền để giữ cho linh hồn yên ổn giữa đường.
Trong dân gian Việt:
Có chuyện một gia đình không cúng đồ trung, vong linh bị lạc đường rồi theo về nhà gây tai ương. Từ đó, nghi thức này được coi là bắt buộc.
Trong Phật giáo:
Liên hệ với tích Mục Kiền Liên cứu mẹ, nhấn mạnh việc cúng tế để độ linh hồn cha mẹ, báo hiếu tổ tiên.
Lễ Tế Đồ Trung ngày nay còn hay không?
Ngày nay, tùy từng địa phương mà nghi thức này được:
-
Giữ nguyên và thực hiện giữa đường (ở nông thôn).
-
Giản lược, chuyển vào sân nhà hoặc cổng nghĩa trang.
-
Thay bằng việc đặt đồ trung vào quan tài.
Dù hình thức thay đổi theo thời đại, tinh thần hiếu đạo và ý nghĩa tâm linh vẫn được duy trì.
Giá trị văn hóa và bài học nhân văn
Lễ Tế Đồ Trung không chỉ là một nghi thức tín ngưỡng, mà còn là bài học sâu sắc về:
-
Sự trân trọng người đã khuất.
-
Lòng hiếu thảo với cha mẹ.
-
Niềm tin vào nhân quả – luân hồi.
-
Văn hóa ứng xử đầy nhân ái của người Việt.
Hiểu lễ để giữ lễ. Giữ lễ để giữ đạo lý.
Kết luận
Lễ Tế Đồ Trung là một nét đẹp trong tang lễ truyền thống Việt Nam, phản ánh hiếu đạo, tín ngưỡng âm dương và chiều sâu văn hóa dân tộc. Dù xã hội hiện đại có nhiều thay đổi, nhưng ý nghĩa của nghi thức này vẫn còn nguyên giá trị.
Giữ gìn lễ nghi không phải là giữ hình thức, mà là giữ đạo lý làm người.
Thư Viện Phật Quang mong rằng bài viết giúp bạn hiểu thêm về Thọ Mai Gia Lễ và trân trọng hơn những giá trị văn hóa của tổ tiên.
Mời các bạn xem thêm: Nghi thức tế đồ trung
