Trong dòng chảy văn hóa tâm linh của người Việt, mỗi phong tục trong tang lễ đều ẩn chứa những tầng ý nghĩa sâu xa về đạo hiếu, lòng tri ân và quan niệm về sinh tử. Trong đó, hình ảnh bát cơm, quả trứng và đôi đũa đặt đầu giường người mất là một nghi thức quen thuộc nhưng không phải ai cũng hiểu hết giá trị biểu tượng và triết lý nhân sinh mà cha ông đã gửi gắm.
Với mong muốn giúp quý độc giả hiểu rõ hơn nguồn gốc, ý nghĩa cũng như chiều sâu văn hoá của phong tục này, Thư Viện Phật Quang xin gửi đến bài viết sau. Qua đó, chúng ta không chỉ nhìn thấy vẻ đẹp của truyền thống dân tộc, mà còn thêm trân trọng đạo lý “nghĩa tử là nghĩa tận”, giữ gìn lòng hiếu kính với người đã khuất và tiếp nối dòng chảy tâm linh của tổ tiên.
Bát cơm – thông điệp “sống sao thác vậy”
Bát cơm được xem là bữa ăn cuối cùng dâng lên cho người đã khuất, như khi họ còn đang hiện hữu trong gia đình. Hành động này mang ý nghĩa người mất vẫn được quan tâm, yêu thương và chăm sóc. Bát cơm thường được nấu từ gạo trắng – sản vật linh thiêng của nền văn minh lúa nước. Lúa thể hiện linh khí trời đất, sự tinh khiết và nguồn cội của dân tộc. Dâng bát cơm chính là nhắc nhở người mất nhớ về quê hương, tổ tiên và niềm tự hào dân tộc.
Quả trứng – biểu tượng của nguồn gốc và sự tiếp nối
Quả trứng không chỉ là món ăn đơn giản, mà còn chứa đựng biểu tượng văn hóa lâu đời. Hình ảnh “bọc trăm trứng” trong truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ gợi nhắc cội nguồn dân tộc Việt. Trứng tượng trưng cho sự hình thành, sinh sôi, tiếp nối của giống nòi. Đồng thời, quả trứng còn liên tưởng đến loài gà – con vật biết phân biệt sáng tối, tượng trưng cho quy luật Âm Dương. Nhờ vậy, trứng mang ý nghĩa vòng tuần hoàn sinh tử, nhắn gửi rằng chết không phải là hết, mà là sự chuyển sang một hành trình mới.
Đôi đũa – sợi dây văn hóa và đức hạnh người Việt
Đôi đũa được đặt trong bát cơm như để người mất “ăn được” bữa cơm cuối. Nhưng sâu xa hơn, đôi đũa chính là biểu tượng văn hóa Việt Nam. Chất liệu làm nên đôi đũa ngày xưa thường là tre – loài cây gắn liền với dân tộc Việt. Cây tre thẳng thắn, kiên cường, không cúi mình trước giông bão, luôn mọc thành bụi thể hiện tinh thần đoàn kết. Khi đặt đôi đũa bên bát cơm, người sống gửi gắm mong ước: dù ở cõi nào, linh hồn người mất vẫn giữ phẩm chất cao đẹp, vẫn tiếp nối tinh thần dân tộc.
Bát cơm quả trứng – cầu nối giữa người sống và người đã mất
Phong tục này thể hiện quan niệm “nghĩa tử là nghĩa tận” của người Việt. Người mất vẫn được đối đãi như đang sống, được ăn, được chăm sóc, được tưởng nhớ. Đây là một cách để con cháu thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn và gìn giữ mối liên kết giữa hai thế giới. Mỗi hạt cơm, mỗi quả trứng, mỗi đôi đũa đều chứa đựng lời cầu nguyện an lành, mong linh hồn sớm siêu thoát, thanh thản trở về với tổ tiên.
Giá trị nhân văn và chiều sâu văn hóa
Nghi thức đặt bát cơm quả trứng trong tang lễ không phải là mê tín, mà là một biểu tượng văn hóa đặc sắc. Nó thể hiện lòng nhân hậu, sự trân trọng đối với người đã khuất và tinh thần uống nước nhớ nguồn của dân tộc Việt Nam. Dù thời đại thay đổi, phong tục này vẫn được duy trì vì nó chạm đến cốt lõi của tình người: yêu thương, biết ơn và gắn kết.
Kết lại, bát cơm, quả trứng và đôi đũa không chỉ là vật phẩm đơn giản trong tang lễ, mà là biểu tượng thiêng liêng kết nối quá khứ – hiện tại – tương lai, nối liền người sống với người đã khuất bằng tình thương, đạo hiếu và niềm tin tâm linh. Thấu hiểu phong tục này chính là gìn giữ bản sắc văn hóa Việt và tiếp nối truyền thống nhân nghĩa mà cha ông đã truyền lại từ ngàn đời.
