Tiền thân ngôi cổ tự chỉ là một cái am lá nhỏ được thiền sư Đại Ngạn lập lên để tu hành trên ngọn đồi thuộc làng Bình An (huyện Phước Long, Dinh Trấn Biên), nay là phường Phú Cường, TP.Thủ Dầu Một. Sau một thời gian tu tập, thiền sư Đại Ngạn xây dựng am cỏ tranh thành chùa Hội Khánh.
Ngay sau khi được xây dựng, chùa Hội Khánh trở thành nơi sinh hoạt tôn giáo của đông đảo người dân địa phương. Năm 1860, chùa bị thực dân Pháp thiêu hủy. Sau đó, chùa được xây dựng lại dưới chân đồi, cách vị trí cũ khoảng 100m như hiện nay.
Trải qua nhiều biến cố, đến nay chùa Hội Khánh vẫn được xem là một trong những danh lam cổ tự của tỉnh Bình Dương. Vẻ đẹp của chùa đến từ cảnh quan cũng như kiến trúc, nghệ thuật trang trí tinh xảo.
Trải dài trên diện tích 700m2 với loạt các công trình từ chánh điện, giảng đường, Đông lang và Tây lang, bảo tháp…, chùa Hội Khánh gây ấn tượng bởi kiến trúc cổ kính, mang giá trị nghệ thuật, lịch sử và văn hóa cao.
Chánh điện của chùa gồm hai căn, mỗi căn xây theo kiểu ba gian hai chái và đều được xây dựng bằng nhiều loại gỗ quý. Điểm nhấn trong chánh điện là 100 tượng điêu khắc bằng gỗ mít sơn son thiếp vàng.
Đặc biệt có hai bức phù điêu chạm hình 18 vị La Hán và các vị bồ tát, tạo nên một công trình điêu khắc tuyệt mỹ, có giá trị nghệ thuật cao mang đặc trưng của phong cách điêu khắc gỗ Bình Dương xưa. Đây là công trình mang dấu ấn những bàn tay tài nghệ độc đáo của lớp thợ ở Thủ Dầu Một vào cuối thế kỷ 19.
Tại đây còn có bộ tượng thập bát La Hán cao khoảng 90cm với thần thái an nhiên, tự tại. Những bức tượng là công trình tạo tác của nhóm thợ nổi tiếng đất Thủ Dầu Một vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.
Năm 2013, nhà chùa khánh thành thêm tượng Đức Bổn sư Thích Ca nhập Niết bàn dài 52m, cao 12m, nặng 600 tấn nằm ở độ cao 23m trên mái chùa.
Tháng 5/2013, tượng Phật ở chùa Hội Khánh là tượng Phật nằm dài nhất Việt Nam và được Tổ chức Kỷ lục châu Á xác lập “Tượng Phật nhập Niết bàn trên mái chùa dài nhất châu Á”. Dưới tượng Phật nhập Niết bàn là các bức phù điêu thể hiện cuộc đời của Đức Phật từ lúc Đản sinh đến lúc nhập Niết bàn.
Không chỉ nổi tiếng về niên đại thành lập, giá trị kiến trúc nghệ thuật, chùa còn lưu giữ được nhiều cổ vật có giá trị cao về lịch sử văn hoá, tôn giáo, mỹ thuật, kể cả nhiều tự khí mộc bản (khắc in), kinh sách, liễn đối, tài liệu, văn thơ, địa lý, y học cổ.
Ngoài bức tượng khổng lồ, chùa Hội Khánh còn sở hữu một báu vật khác có liên quan đến cụ thân sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là cặp liễn đối do cụ Nguyễn Sinh Sắc viết tặng vị trụ trì thứ 6 của ngôi cổ tự.
Theo Thượng tọa Thích Huệ Thông, khoảng cuối năm 1923, do bị mật thám Pháp theo dõi, cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc từ Thủ Đức (Gia Định cũ, nay là TP Thủ Đức, TP.HCM) đến tỉnh Thủ Dầu Một, nay là TP. Thủ Dầu Một, Bình Dương.
Tại đây, cụ Nguyễn Sinh Sắc hội ngộ với cụ Tú Cúc (tên thật Phan Đình Viện đang bị Pháp truy lùng vì tham gia phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục) và Hòa thượng Từ Văn, trụ trì thứ 6 của chùa Hội Khánh.
Cùng chung lý tưởng, cả ba lập ra “Hội danh dự yêu nước”. Trong thời gian gian hoạt động, tổ chức này đã quy tụ được nhiều nhà yêu nước tại địa phương. Tuy nhiên, đến năm 1926, Hội danh dự yêu nước bị thực dân Pháp phát hiện, giải tán.
Trong thời gian nương nhờ cửa chùa, cụ Nguyễn Sinh Sắc đã tặng câu đối có nội dung: “Đại đạo quảng khai, thố giác khêu đàm để nguyệt; Thiền môn giáo dưỡng, quy mao thằn thụ đầu phong” (tạm dịch: Mở rộng đạo lớn như sừng thỏ, như mò trăng đáy nước/ Nuôi dưỡng mái chùa như lông rùa, như cột gió đầu cây” cho Hòa thượng Từ Văn.
Hiện nay, cặp liễn đối do chính tay cụ Nguyễn Sinh Sắc thủ bút vẫn được chùa Hội Khánh treo trang trọng tại khuôn viên thờ cụ Nguyễn Sinh Sắc và Bác Hồ. Ngoài ra, chùa cũng lưu giữ bức tranh vẽ Hòa thượng Từ Văn cùng đàm đạo với cụ Phó bảng và vị phụ tá cho hòa thượng.
Với chiều dày về lịch sử, tôn giáo, kiến trúc mỹ thuật và truyền thống yêu nước gắn bó giữa đạo pháp và dân tộc, chùa được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia vào năm 1993.
Nhật Linh
Theo chatluongvacuocsong.vn
