I:

Ngôn ngữ đơn âm và đa âm

Khó khăn lớn nhất đối với tôi khi dịch Waka (hoà ca) và Haiku (bài cú) sang tiếng Việt là phần âm tiết. Vì tiếng Nhật là ngôn ngữ đa âm, còn tiếng Việt là ngôn ngữ đơn âm (đôi khi một chữ trong tiếng Nhật có thể làm thành một câu với năm âm tiết, như chữ hototogisu – chim cuốc), cho nên việc dịch cho đầy đủ âm tiết của hai thể thơ này sang tiếng Việt là điều bất khả. Tuy thế, nếu dịch hai thể thơ này sang thể tự do, hoặc lục bát (cho Haiku) và thất ngôn tứ tuyệt hoặc ngũ ngôn (cho Waka) thì sẽ đánh mất tinh thần của hai thể thơ này. Từ đó trong tôi dấy lên ý nghĩ thiết lập những luật lệ và quy tắc riêng trong tiếng Việt cho hai thể thơ này. Bắt đầu từ 3000 bản dịch Waka và Haiku của tôi đã thực hiện trong thời gian qua, đặc biệt là các bản dịch Waka; chúng luôn được dịch trên một khung chữ và niêm luật nhất định, với số lượng chữ và cách gieo vần trước sau như một, đôi khi còn khó hơn cả nguyên tác.

II:

Thể thơ Ngũ ngôn ngũ cú (hoà ca) và Ngũ ngôn tam cú (haiku)

Nếu có thời gian sau này tôi sẽ viết một cuốn sách nho nhỏ bàn về các bước dịch và sáng tác 2 thể thơ Haiku và Waka trong tiếng Việt, về sự khác nhau của 2 thể thơ này giữa hai ngôn ngữ Nhật (đa âm tiết) và Việt (đơn âm tiết), về sự hình thành của 2 thể thơ này và mối liên hệ của chúng với thể thơ Renga (các bài Renga bắt đầu bằng 3 câu với 17 âm tiết, ngắt thành 5-7-5, tiền thân của thơ Haiku), và lý do tại sao tôi lại chọn thể thơ Đường luật Ngũ ngôn bát cú, lấy 5 câu cuối làm thành thể thơ Waka – Ngũ ngôn ngũ cú, với 25 âm tiết, gieo vần trắc ở các câu 2-4 và vần bằng ở các câu 1-3-5, và lấy 3 câu cuối làm thành thể thơ Haiku – Ngũ ngôn tam cú, với 15 âm tiết, gieo vần bằng ở câu 1 và 3.

Trăng về chốn xa xôi
mang theo lời nguyện ước
nhưng còn đám mây trôi
sao tôi không nhớ được
để nhắn tin đến người?

Waka của Murasaki Shikibu, bản dịch Việt ngữ của Pháp Hoan theo thể thơ Ngũ Ngôn Ngũ Cú.

Đầu năm tuyết trắng tinh
nhưng chỉ vừa đủ để
hoa thuỷ tiên cúi mình!

Haiku của Matsuo Basho, bản dịch Việt ngữ của Pháp Hoan theo thể thơ Ngũ Ngôn Tam Cú.

III:

3 cách gieo vần trong thể thơ Haiku Việt ngữ

Thơ haiku Nhật ngữ không hề có vần, nhưng đối với tôi, một bài haiku hay trong tiếng Việt là một bài haiku có vần tròn trịa. Hôm nay, tôi sẽ nói về ba cách tôi dùng để gieo vần bằng (hôm khác sẽ nói về cách gieo vần trắc và số lượng chữ trong thơ haiku Việt ngữ) cho một bài haiku tôi viết hoặc dịch. Cách thứ nhất là gieo vần vào cuối câu (vần chân hay cước vận), cách gieo vần này dễ và được tôi dùng nhiều. Cách thứ hai là gieo vần vào giữa câu (vần lưng hay yêu vận), cách này khó hơn nên ít được sử dụng hơn. Và cách thư ba là gieo cả vần chân và vần lưng vào một bài haiku. Cách này khó nhất. Tôi dẫn ra đây đôi bài haiku để mọi người dễ hình dung:

Tiếng sóng biển vọng vang
dẫu đi xa, tôi vẫn
ở trong cánh đồng vàng.
(Natsume Sōseki)

Trong mưa gió bão bùng
trên anh đào, đổ xuống
tiếng gióng chuông đại hùng.
(Kobayashi Issa)

Đây là 2 bài haiku có vần chân, với vần ”ang” và vần ”ung” nằm ở chữ cuối cùng ở câu 1 và câu 3.

Trong tiếng hát sơn ca
ta có thể nghe ra
tiếng khóc con chim trĩ.
(Matsuo Basho)

Chạm cánh hoa thôi
đủ khiến tim tôi
thổn thức.
(Kobayashi Issa)

Đây cũng là 2 bài haiku có vần chân, nhưng vần được gieo vào cuối câu 1 và câu 2 thay vì cuối câu 1 và câu 3 như thường lệ.

Ni sư vào làng
một con bướm trắng
đậu tràng áo nâu.
(Pháp Hoan)

Chèo thuyền qua màn sương
trước mặt ta rộng mở
cả đại dương muôn trùng.
(Masaoka Shiki)

Còn đây là 2 bài haiku có vần lưng, với vần “ang” và vần ”ung” nằm ở cuối câu 1 và giữa câu 3 (nên nhớ là vần trong câu 3 phải luôn được gieo và chữ thứ 3 tính từ phái qua trái, không phân biệt số lượng chữ trong câu), và chữ thứ 1 và thứ 3 (tính từ phải qua trái) trong câu cuối phải luôn có một chữ dấu huyền, và chữ còn lại không dấu.

Cuối cùng là cách gieo vần hiệp cả vần lưng và vần chân vào một bài.

Mỗi lần cơn gió lay
bướm kia tìm chỗ mới
trên thân cây liễu gầy.
(Matsuo Basho)

Bài haiku trên có vần ‘’ay’’xuất hiện lần lượt ở cuối câu 1, cuối câu 3 và chữ thứ 3 từ phải qua của câu 3, và chữ thứ 1 và thứ 3 (tính từ phải qua) ở câu thứ 3 có một chữ dấu huyền và một chữ không dấu).

Ngoài ra còn có một cách nữa là không gieo vần gì cả (haiku tự do).

IV:

Biến tấu trong việc dịch 2 thể thơ Waka và Haiku

Dịch thơ đôi khi cũng cần ”biến tấu”, như bài waka này của Lương Khoan Đại Ngu, từ một bài 5 câu 31 âm tiết trong tiếng Nhật thành một bài 3 câu 18 âm tiết trong tiếng Anh qua bản dịch của John Steven:

‘’The hour grows late, but the sound of hail
striking the bamboo
keeps me from sleep.’’

‘’Đêm đã muộn, nhưng tiếng cơn mưa đá
đánh vào thân cây tre
khiến cho tôi không thể nào chợp mắt.’’

Tôi dịch ra tiếng Việt như vầy:

”Bây giờ đã canh ba
và tiếng cơn mưa đá
đánh vào cội tre già
trên giường tôi nằm thức
lắng nghe đời đi qua.”

Hay bài haiku này của Cao Bang Hư Tử, bản dịch tiếng Anh như vầy:

”In my hand, caught a petal fallen from a cherry tree
opening the fist
i find nothing there.”

”Tay tôi bắt lấy cánh hoa đang rơi xuống từ cây anh đào
khi mở nắm tay ra
tôi không thấy gì cả.”

Tôi dịch thành như vầy:

Bắt cánh đào hồng
mở ra chỉ thấy
một màu hư không.

Tôi khá tự tại và mạnh tay với chuyện này. Đích đến là làm sao các bản dịch thơ nhất có thể.

Pháp Hoan

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Bài viết cùng chuyên mục:

Hương thu vườn Huế
Tuỳ bút, Văn học

Trái cây xứ Huế nhiều nhất và ngon nhất vẫn là ở những khu vườn xanh um cổ thụ thuộc hai phường Thủy Xuân, Thủy Biều phía Tây nam thành phố. Vườn ở đó là những khu vườn rộng trên đồi, nhũng khu vườn thoai thoải bên sông Hương. Đất đai màu mỡ, không khí...

Thơ: Xin lỗi mẹ (Toại Khanh)
Thơ, Văn học

Xin Lỗi Mẹ Về mới thấy, đi là tìm Ta mười năm đó cánh chim mù lòa Ta đi những phố phù hoa Cửa khuya thao thức, mẹ ta ngồi chờ Ta lưu lạc kiếm vần thơ Thứ thơ của một gã khờ đa mang Trót yêu giếng đá trăng vàng Mười năm một chuyến...

Thơ: Xin hẹn (Toại Khanh)
Thơ, Văn học

Xin hẹn Nói ít, thì bảo vô tri, Nói nhiều, lại trách tu gì… đa ngôn. Nói kinh, thì trách sáo mòn, Nói đời, lại trách tu còn ham chơi. Nhân gian bát ngát biển trời, Khó lòng kiếm được một người dễ thương. Thì thôi tạm hoãn hoằng dương, Am mây khép cửa, phong...

Thơ: Tượng Pháp (Toại Khanh)
Thơ, Văn học

TƯỢNG PHÁP Con vô phúc sinh nhầm thời vắng Phật dấu vết Ngài còn lại mấy pho kinh Nam với Bắc tha hồ mà bất nhất kinh so kinh…ngồi gẫm lại giật mình Thầy dạy con dựng chùa to, tượng bự tổ dạy con xăng áo độ quần sanh trộn hai món, đời tu con...

Sống chậm để yêu thương
Thơ, Văn học

Thấy gì ngoài ô cửa Chim hót chào ban mai Sau một đêm mưa bão Nắng ngập tràn tương lai. Bầu trời cao lồng lộng Mơ làm cánh chim thôi Mang niềm vui bé mọn Chia sẻ đến mọi người. Trước sông dài biển rộng Bão tố đầy phong ba Hạnh phúc từ đâu đến...

Ngát Hương – Vô Ưu
Sự kiện, Tuỳ bút, Văn học

Hằng năm cứ độ tháng Tư lại về, bầu trời trong xanh tươi mát, gió thoảng đong đưa, người trời hân hoan đón mừng bậc Thế Tôn giáng trần. Là người con Phật ai ai cũng hiểu ngày đó, chính là ngày Đức Thế Tôn đản sanh tại thành Ca Tỳ La Vệ thuộc xứ Ấn Độ thời bấy giờ. Chúng ta một lòng hướng về cội...

Thơ: Giấc mộng phù sinh
Thơ, Văn học

Giấc mộng phù sinh Đời như giấc mộng phù sinh Nửa chừng tỉnh giấc thấy mình đã xa Một thời phiếm mộng phù hoa Tàn cơn gió lạnh như là khói sương Ngẫm nhìn một đoá liên hương Trầm lao phủ lối tà dương ngược dòng Hoa yên nhuộm áo nâu sòng Đường xa tuyết...

Lời Kinh Từ Những Buồng Biệt Giam
Tuỳ bút, Văn học

Cách đây khá lâu, tôi đã có lần đọc câu chuyện về những người phạm nhân ở trong trại cải tạo và mối tương quan đồng cảm của những người giám thị trại giam dành cho họ, đó là chia sẻ về Phật pháp, đặc biệt là đối với những tử tội. Hãy tưởng tượng rằng những người đang...

“Xuân Khai Phúc Lạc” qua góc nhìn chư Tổ
Thơ, Văn học

“Xuân Nhật Tức Sự” được lưu truyền là của Thiền sư Huyền Quang (1254- 1334) là vị Tổ thứ ba Thiền phái Trúc Lâm. Đây là bài thơ hay, bài thơ này rất đẹp về “Xuân”, vì sao? Vì Ngài diễn tả một hành động thong dong tự tại của cô gái tuổi tròn trăng...

Cảm Niệm Đêm Phật Thành Đạo
Thơ, Văn học

Namo Sakya Muni Buddha CẢM NIỆM ĐÊM PHẬT THÀNH ĐẠO Thích Tánh Tuệ Cách đây hơn 2500 năm về trước, Đức Phật nhập định dưới cội cây bồ đề, rồi từ đó cả nhân loại bước sang một trang mới. Lòng từ bi của Người soi sáng cả pháp giới, ánh quang minh bao phủ muôn vạn loài, những khổ đau muôn kiếp theo vô minh vỡ tan. Nhờ có đêm thành đạo mà...

Ai điếu Hòa thượng Tuệ Sỹ
Thơ, Văn học

Một giọt sương rơi Cho hiên chùa thêm quạnh Một vầng trăng về tây Cho biển tối thêm sâu Một Tăng Triệu thời nay Giũ áo qua cầu Tiếng thạch sùng khuya Gió lùa tàng kinh các Cầm đèn tuệ chênh vênh sống một đời cao sĩ Vóc hạc gầy mong manh hồn chứa hết...

Tôn Sư Trọng Đạo, Nét Đẹp Tri Thức Và Nhân Văn
Tuỳ bút, Văn học

“Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, một chữ cũng là Thầy, nửa chữ cũng là Thầy là câu lưu truyền để nói lên công ơn của những người Thầy đã dành cho chúng ta, dù nhiều hay ít, cũng là những nền tảng để mỗi người có được sự hiểu biết và phát triển theo hướng tích cực. Tôn sư trọng đạo vốn là truyền thống cao đẹp, thiêng...

Bình yên giữa đời
Tuỳ bút, Văn học

Khi vệt nắng đầu ngày mới lên, chỉ vừa đủ ấm để làm tan những hạt sương mai, hiện ra vẻ đẹp dịu dàng của thiên nhiên nơi làng quê yêu dấu, khiến kẻ xa xứ lâu năm càng yêu quê hương mình thêm thắm thiết. Với tôi, mỗi ban mai là mỗi kỷ niệm...

Hãy Bỏ Bớt Những Gánh Nặng Cuộc Đời!
Tuỳ bút, Văn học

Mỗi người trong cuộc sống này luôn có một thử thách để chinh phục và vượt qua, đó là gì? Phải chăng là một vị trí cao trong xã hội? Một gia tài đồ sộ? Một danh tiếng lẫy lừng? Là vượt qua tất cả người khác để chiếm giữ vị trí độc tôn? Người đời thường quan tâm đến những thứ đang tồn tại bên ngoài, mong muốn chinh phục và nắm giữ những thứ phù phiếm hư danh,...

Nhật ký một Phật tử
Tuỳ bút, Văn học

Ngày đầu tuần, tháng này, năm nay Buổi sáng vào hãng, sau khi chào hỏi và cụng ngực với những người làm chung. Mình bị tay đốc công gọi vào văn phòng giũa: “Tại sao mầy không coi ngó tụi nó, tuần rồi mấy lô hàng bị sai, ông chủ đang giận dữ”. Mình tức...

Lịch sử văn học kinh Hoa Nghiêm
Lịch sử, Nghiên cứu, Văn học

Lịch sử văn học kinh Hoa Nghiêm Thích Nhuận Thịnh A. DẪN NHẬP Trong quá trình thuyết giáo của đức Phật, những lời dạy của Ngài không được lưu giữ dưới dạng văn bản chữ viết mà được lưu giữ bằng trí nhớ của các bậc trưởng lão kỳ túc, tức là hình thức khẩu...